Hoe krijg je het voor elkaar dat 64% van thuiszorgcliënten weer volledig zelfredzaam is en hun levensgeluk toeneemt? Het lijkt een droom: zorg die leidt tot gelukkigere mensen, minder behoefte aan zorg, lagere kosten en blijere professionals. Toch is dit werkelijkheid geworden door een nieuwe aanpak van de langdurige zorg.

Tijdens de inspiratiesessie: Is het gras groener in Denemarken en Zweden?’ komt een nieuwe aanpak van de langdurige zorg aan bod. Alvast een voorproefje.

Een nieuwe aanpak van de langdurige zorg
Eerst even een uitstapje naar Denemarken, waar de gemeente Fredericia met 40.000 inwoners in 2007 voor grote uitdagingen stond. De lokale gezondheidszorg had 200 openstaande vacatures, demografische uitdagingen en financiële krapte. Een ambtelijke delegatie reisde af naar Zweden waar een innovatieve wijze van zorgverlening was ontwikkeld. Het startpunt was dat zorg kostbaar is en dat het streven naar efficiëntie zijn grenzen kent. Een professional kan immers géén tien mensen tegelijkertijd helpen. Daarenboven voerde het ‘domein-denken’ de boventoon. Daarom werden zorg en welzijn aan elkaar gekoppeld en werd samengewerkt om ’mensen te helpen zichzelf te helpen’. Dit nieuwe paradigma is ook op een aantal andere plaatsen ter wereld tot wasdom gekomen en staat bekend als ’reablement’.

Na een ontwikkelingstraject van een jaar is in Fredericia het eerste reablement-team van start gegaan. Dit team hielp in 6-12 weken 46% van de 220 ouderen om volledig zelfredzaam te worden, terwijl 30% minder hulp nodig hadden. 84% gaf aan gelukkiger te zijn dan daarvoor en professionals (83%) vonden het werk fijner.

Fredericia is de afgelopen 10 jaar nog beter geworden in mensen zichzelf te laten helpen, aldus de gemeente. Momenteel wordt per jaar ca. 64%, van 350 mensen met een nieuwe zorgvraag, geholpen zelfredzaam te worden. Deze effecten zijn gemeten d.m.v. een zogenaamde schaduwindicatie. Ook bij cliënten die zijn geïndiceerd voor langdurige zorg wordt reablement toegepast en daar spreekt men van ‘Een goede dag op eigen kracht’. Ten slotte is, om dezelfde visie en werkwijze breed uit te breiden, gebruik gemaakt van personele ‘kruisbestuiving’, door uitwisseling van professionals tussen de verschillende teams en afdelingen.

Reablement in de praktijk
Mette is een 78 jarige vrouw die gevallen is en daarbij haar enkel heeft verzwikt. Door de pijn gaat zij steeds meer zitten en liggen, heeft zij weinig contact met anderen, vereenzaamt zij en vervuilt haar huis. Bij de intake gaat de wijkverpleegkundige, fysiotherapeut of ergotherapeut, een gesprek aan om te achterhalen wat Mette nodig heeft om weer een plezierig, zelfstandig leven te kunnen leiden. Haar wensen vormen de doelen voor het reablement-traject. Zo wordt de pijn verholpen en traint een fysiotherapeut het lopen naar de supermarkt. De verzorgenden en de huishoudelijke hulp zijn betrokken bij het plan, zodat de dagelijkse activiteiten onderdeel worden van haar herstel. Ook wordt zij ondersteund in het contact met anderen. Na 11 weken heeft Mette het leven teruggekregen dat zij voor ogen had en is de ondersteuning afgesloten.

Eén landelijke visie in Denemarken
De paradigmashift in Fredericia heeft veel andere gemeenten in Denemarken geïnspireerd om een omslag in werken te bewerkstelligen. Daarnaast wordt ook volop ingezet op een volwaardige plek in de samenleving en actieve participatie voor alle inwoners, onafhankelijk van sociaal economische status of gebrek. Dit alles vindt plaats in nauwe samenwerking met huisartsen maar ook met buurthuizen, vrijwilligers en activiteiten teams.

De verspreiding en het effect van de nieuwe aanpak heeft daarop de Deense politici geïnspireerd. In 2015 is bij wet vastgesteld dat mensen eerst geholpen moeten worden om zichzelf te helpen, pas als dat niet aanslaat wordt er blijvende ondersteuning geboden. Ook werd onderzoek geïnitieerd naar de effectiviteit van reablement[1].

Eenzelfde visie en werkwijze heeft heropnames verminderd en het aantal ligdagen in het ziekenhuis teruggebracht naar dagen. Het is de Denen inmiddels gelukt de zorgkosten (10,6% BBP) een halt toe te roepen, maar dat laat onverlet dat de kosten en de kwaliteit van zorg punt van aandacht blijven.

Nederland
Een nieuw begin
Gedurende de afgelopen 5 jaar is een groot aantal Nederlandse zorgprofessionals, politici, ambtenaren, welzijnsorganisaties, kennisorganisaties en burgers enthousiast geraakt over reablement. Zij hebben op verschillende plekken in Nederland de handen ineengeslagen, geïnspireerd op de werkwijze in Denemarken, maar aangepast aan de Nederlandse situatie. Bij dit zorgvernieuwingsproces is sprake van verandering in cultuur, in de organisatie, in de samenwerking en wordt er nagedacht over de bekostiging van ‘zorg en welzijn’.

Dat gaat niet zonder slag of stoot, want de werkelijkheid is weerbarstig. Zo zit het segmentarisch werken in de weg, voert het ‘zorgen voor’, in plaats van ‘zorgen dat’ nog steeds de boventoon, werken zorgprofessionals langs elkaar heen, hanteren zij verschillende plannen en vormen de financiële schotten een rem op de samenwerking, waardoor de oudere niet altijd centraal staat. Aspecten die in verschillende mate ook in andere landen een rol speelt.

Onderzoeken en praktijkervaringen laten in toenemende mate zien dat ouderen door reablement beter in staat zijn zichzelf te helpen, maar laten ook variatie in effecten zien [2,3]. Een Nederlands vernieuwingsproces heeft daarom een geheel eigen specifiek plan van aanpak nodig, maar kan inspiratie putten uit onderzoeken en ervaringen van de best presterende gemeenten en zorginstellingen.

Praktische werkwijze
Ongeacht of de oudere zich aanmeldt bij een thuiszorgorganisatie of bij een gemeente met een hulpvraag voor verpleging, persoonlijke verzorging, ondersteuning of huishoudelijke hulp, zal de oudere eerst geholpen worden om zichzelf te helpen. Pas als dat niet aanslaat wordt er blijvende ondersteuning geboden.
Er wordt in een kortdurend traject van 6-12 weken ingezet op fysiek herstel, maar ook op een volwaardige plek in samenleving. De perceptie van een waardevol leven verschilt van mens tot mens. Deze persoonlijke verschillen zijn het uitgangspunt voor de professionals die de oudere ondersteunt. Alle hulpverleners om de oudere heen werken aan hetzelfde doel en hanteren hetzelfde plan. Per oudere bewaakt één coördinator de voortgang. Bij behoefte aan blijvende ondersteuning wordt gestreefd naar een zo zelfstandig mogelijk leven.

Samenwerking
Door nauwe samenwerking met o.a. buurthuizen, vrijwilligers en activiteiten teams wordt maatschappelijke deelname van ouderen versterkt en zo ook doorstroom van professionele hulp naar informele ondersteuning.

Competentieontwikkeling
Zorgprofessionals doorlopen competentietraining om kennis en kunde te verkrijgen over o.a. meesterschap, herstellend vermogen, positieve gezondheid, het ontstaan van zorgafhankelijkheid, gespreksvormen, narratieve psychologie en het gebruik van gesprekstools.

Inspiratiesessie
Tijdens de inspiratiessessie: ‘Is het gras groener in Denemarken en Zweden?’  komt reablement en een nieuwe aanpak van de langdurige zorg aan bod. Er zal gelegenheid zijn om met elkaar in dialoog te gaan.

Drs. Kirsten Tinneveld Madsen
Oprichter & Bestuurslid, Stichting Maak de Burger Meester

  1. Socialstyrelsen, Evidens for effekten af rehabilitering for œldre med nedsat funktionsevne, 2013, ISBN: 978-87-93052-24-6.
  2. R.G.J.Westendorp, T.Rostgaard, F. Aspinal, J. Glasby, H.Tuntland, New Horizons: Reablement – supporting older people towards independence, 2016: 45: 574-578
  1. G.F.Lewin, H.S.Alfonso, J.J.Alan, Evidence for the long term cost effectiveness of home care reablement programs, Dovepress, Clinical Interventions in Aging 2013:8 1273-1281
  1. https://www.vilans.nl/artikelen/reablement-als-oplossing-voor-toenemende-zorgvraag
  2. http://www.maakdeburgermeester.com
  3. https://www.trouw.nl/opinie/de-langdurige-zorg-moet-anders-kijk-naar-scandinavie~b959b1ea/
  4. https://www.waardigheidentrots.nl/verslagen/denemarken-versus-nederland-vertrouwen-is-het-sleutelwoord/
  5. https://www.tweedekamer.nl/nieuws/kamernieuws/rapport-over-ouderen-en-gehandicaptenzorg-scandinavië